Kadınların Siyasi Liderliklerinin Geliştirilmesi: Kimseyi Geride Bırakma

2030 Sürdürülebilir Kalkınma Gündeminin Sürdürülebilir Kalkınma hedefleri (SDG'ler), ulusal, bölgesel ve küresel düzeylerde her türlü yoksulluğu sona erdirecek ve eşitsizlikleri ortadan kaldıracak çabaları seferber etmek için evrensel olarak tüm ülkeler için geçerlidir. 2030 Gündeminin fakir, zengin ve orta gelirli tüm ülkeler için harekete geçme çağrısı, “kimseyi geride bırakmama” ilkesine dayanmaktadır. 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Gündemi'nin hedefleri, yoksulluğu ve eşitsizlikleri sona erdirmenin özel sektördeki farklı kuruluşlar tarafından ulusal, bölgesel ve küresel düzeylerde uygulanması gereken çok boyutlu stratejiler gerektirdiğini kabul etmektedir. SDG 5'in başarılmasına yönelik ilerlemeyi teşvik etmede Uluslararası Demokrasi ve Seçim Yardım Enstitüsü (International IDEA) 1 gibi bölgesel ve küresel kuruluşların rolü, dünya çapında sürdürülebilir demokrasi ve kalkınmaya yönelik uluslararası kabul ve taahhütlerden kaynaklanmaktadır.

Bu nedenle, Uluslararası IDEA’nın vizyonu ve etki alanı 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Gündemine sıkı sıkıya bağlıdır (Uluslararası IDEA Stratejisi 2018-2022). Uluslararası IDEA, 2030 Gündeminin tamamının gerçekleştirilmesi için demokratik ilkelerin önemli kolaylaştırıcılar olduğuna inanmaktadır. Demokrasi, yerleşik bir değere sahip olmakla birlikte, sürdürülebilir kalkınma için önemli bir kolaylaştırıcıdır ve sürdürülebilirliğini ve gücünü insanların sosyal olarak kapsayıcı, eşitlikçi olacağı ve sürdürülebilir kalkınma sağlayacağı beklentilerini karşılama kapasitesinden almaktadır. Demokrasi 2030 Gündeminin özü (ve daha geniş açıdan bakıldığında kolaylaştırıcısı) olmakla birlikte, Uluslararası IDEA'nın yetki alanının itici gücü SDg 16 (sürdürülebilir kalkınma için barışçıl ve kapsayıcı toplumları teşvik etmek, herkes in adalete erişimini sağlamak ve her seviyede etkili, hesap verebilir ve kapsayıcı kurumlar oluşturmak), SDg 5 (cinsiyet eşitliğini sağlamak ve tüm kadınları ve kızları güçlendirmek) ve SDg 10’dur (ülkeler içindeki ve ülkeler arasındaki eşitsizliği azaltmak). 2 

Bu makale, cinsiyet eşitliğinin sağlanması ve tüm kadınların ve kızların güçlendirilmesi için SDG 5'in geliştirilmesinde küresel bir kuruluş olarak Uluslararası IDEA'nın rolüne odaklanmakta ve Uluslararası IDEA tarafından dünya çapında demokrasiyi destekleme ve SDg 5'in başarılmasına katkıda bulunma yetkilerini yerine getirirken kullanılan cinsiyete duyarlı girişimlerin bir kısmını sunmaktadır. SDg 5'i başarmaya yönelik küresel ilerleme, “kadınların siyasi, ekonomik ve sosyal hayatta her türlü karar alma sürecine tam ve etkili katılımı ve liderlik için eşit fırsatların sağlanması” hedeflerinden biri ile izlenmektedir. 3

Toplumsal Cinsiyet Eşitliği ve Kadınların Güçlendirilmesi

Uluslararası IDEA, dünya çapında demokrasi inşa süreçleri ve kuruluşlarında toplumsal cinsiyet eşitliğinin ve kadınların güçlendirilmesinin sağlanmasını taahhüt etmektedir. Bu, demokrasi arayışının, eşit olmayan güç ilişkilerini dönüştüren ve güç ile nüfuzun kadınlar ve erkekler arasında eşit dağılımını teşvik eden sistemleri, süreçleri, uygulamaları ve politikaları kurumsallaştırmasını zorunlu kılar. Kadınların karar alma süreçlerine katılımı, bu süreçlerdeki temsilleri ve etkileri, yaşamın her alanında kadınlar ve erkekler arasındaki eşitsizliklerin azaltılmasına katkıda bulunan stratejik hedeflerden biri olmaya devam etmektedir.

Küresel Eğilimler ve Dönüm Noktaları

Uluslararası IDEA’nın küresel bazdaki Demokrasinin Durumu (gSoD) Endeksleri, toplumsal cinsiyet eşitliğinin ilerleme eğilimleri ile ilgili küresel ve bölgesel veriler sağlamaktadır. GSoD Endeksleri, Uluslararası IDEA'nın 1975-2017 yılları arasında 158 ülkedeki demokrasi ölçümüdür. GSoD Endeksleri cinsiyet eşitliği alt bileşenindeki eğilimler, dünyanın her bölgesinde cinsiyet eşitliğinde iyileşme göstermektedir (bkz. Şekil 1: Cinsiyet Eşitliği Ölçümündeki Eğilimler). Kadınlar siyasal iktidar pozisyonlarına sahip olmak açısından daha aktiftirler, siyasal alanda daha çok temsil edilmektedirler, eğitime daha yüksek oranda erişime sahiptirler ve sivil toplum katılımının önündeki engeller daha azdır. 1997'de ülkelerin sadece yüzde üçünde, avam kamarası düzeyinde yasama organlarında kadınların oranı yüzde 30'dan fazlayken, 2017 yılında bu ülkelerin oranı yüzde 28'e yükselmiştir. Bu kazanımlar sevindirici olsa da, ülkelerin kadınların parlamentodaki katılımlarının en az yüzde otuz oranında olmasını sağlamak için yapılacak daha çok şey var. Parlamentolar Arası Birliğe göre, kadın Parlamento Üyelerinin (milletvekilleri) küresel oranı yüzde 24,3'tür. Kadınların seçilen Devlet Başkanları arasındaki oranı yüzde 7,2'den yüzde 6,6'ya (153 ülkede 10) ve hükümet başkanları arasındaki oranı yüzde 5,7'den yüzde 5,2'ye (193 ülkede 10) düşmüştür. 4

Cinsiyet eşitliği son 42 yılda kayda değer bir ilerleme gösterdi ve bu gelişme dünyadaki her bölgede meydana geldi (bakınız Şekil 1). Latin Amerika ve Karayipler, 1975'te 0,33'ten 2017'de puanını neredeyse iki katına çıkararak en büyük gelişmeleri gösteren bölge olmuştur. Afrika, 1975'te 0,32'yken 2017'de 0,54'e yükselerek ikinci en hızlı iyileşme oranını göstermiştir. Asya ve Pasifik, 1975 yılında en düşük seviyelerde başlayan ve o zamandan bu yana en düşük iyileşme oranını gösteren bölge olan Orta Doğu ve İran'dan sonra ikinci en yavaş iyileşme oranına sahiptir. Ülke düzeyinde, İspanya, Ekvador, Kosta Rika, Nepal ve Ruanda (yukarıdan aşağıya doğru), 1975'ten bu yana cinsiyet Eşitliği ölçümünde en büyük gelişme gösteren ülkelerdir.

20 yıl önce, avam kamarası düzeyinde parlamentoda kadınların yasa koyucuların yüzde 10'undan fazlasını oluşturduğu iki bölge (Avrupa ve Kuzey Amerika) bulunmaktaydı. Latin Amerika ve Karayipler bölgesi bu göstergede kadın parlamento üyelerinin ortalama yüzdesini yüzde 16 artırarak birinci sırada yer aldı. Bu bölgeyi, her ikisi de ortalama yüzde 13 puan artış gösteren Avrupa ve Afrika yakından takip etmektedir. Asya ve Pasifik, Orta Doğu ve İran ve Kuzey Amerika'nın hepsi yüzde 10'dan daha az iyileşme göstermiştir. Kuzey Amerika en düşük düzeyde iyileşme göstermiş olsa da, cinsiyet eşitliği açısından dünyada en iyi performans gösteren bölgelerden biridir. Genel olarak, bu gelişme küresel oranda son on yılda yavaşlamıştır. 1997'den 2007'ye kadar, parlamentodaki kadınların ortalaması yüzde 10,4’ten ile yüzde 17,6’ya çıkarak yüzde 7.2 oranında iyileşme göstermiştir. Ancak, son on yılda, iyileşme oranı yavaşlamıştır.

Ülke düzeyinde, son 20 yılda gelişmeler olmuştur (Bkz. Şekil 2). Özellikle, bu 20 yıllık dönemde hiçbir ülkede önemli bir düşüş görülmemiştir. Bununla birlikte, kısa vadede (2012-2017), üç ülke cinsiyet eşitliğinde istatistiksel olarak anlamlı bir azalmaya şahit olmuştur: Brezilya, Pakistan ve Amerika Birleşik Devletleri. Bu ülkelerin üçünde de 2018 yılında seçimler yapılmıştır ve bu da skorlarının daha ileriye taşınmasını yardımcı olabilir.

2018'de ABD, rekor kıran Kadın Yürüyüşü  (Women’s March) ve #MeToo hareketi gibi iki yıl süren kadın odaklı politik aktivizmin ardından, rekor sayıda kadın yasa koyucunun seçildiğine şahit olmuştur. Bu hareketler, aktivistlerin 2016 ABD başkanlık seçimlerinde görülen cinsiyetçi politik söylemlere ve güç sahibi erkeklerin cinsel saldırı ve taciz iddialarına tepki olarak büyümüştür.  Listelerinde yüzde beş kota uygulayan, kadınları oy kullanmaktan alıkoyan ve kadınların katılımının yüzde 10'dan az olduğu herhangi bir seçim bölgesinden gelen sonuçları geçersiz kılan 2017 Seçim Yasası geçtiğinden bu yana Pakistan’da ilk seçimler 2018 yılında yapılmıştır. 5

Siyasi Partiler İçin Önlemler

Kadınların her düzeyde siyasi liderlik ve karar alma süreçlerine katılmaları ve temsil edilmeleri açısından çok sayıda engel bulunmaktadır. Bu engeller ülkelerin sosyal ve kültürel sistemleri ve uygulamaları, siyasi partiler ve sistemler, seçim sistemleri ve süreçleri ve siyasi finansman çerçeveleri içinde kemikleşmiştir. Dünya genelinde çeşitli ülkelerde sürekli ve sistematik sosyo-kültürel, politik ve yasal dönüştürücü reformlara duyulan ihtiyacın çok üzerinde durulmamaktadır. Seçim sistemleri ve süreçlerinde, siyasi parti yasalarında, parti içi demokrasi süreçlerinde ve sistemlerinde ve siyasi finansmanda bazı kritik reformlara ihtiyaç duyulmaktadır. Parti adaylığı veya seçimde başarılı bir şekilde rekabet edebilmek için gerekli olan kaynaklara kadınların erkeklere oranla sıklıkla daha az erişimi bulunmaktadır. Dahası, siyasi partiler seçilerek gelinen karar verme pozisyonlarına erkekleri aday gösterme eğilimindedirler. 6

Siyasi iktidar ve karar alma düzeylerindeki kadın sayısında artışın yavaş olması nedeniyle Uluslararası IDEA, SDG 5'in kadınların siyasi liderliğe katılımı ve temsiline yönelik hedefine ulaşmak için ilerlemeyi hızlandırabilecek önlemler ve politika seçenekleri tasarlamaktadır. Seçimle ilgili cinsiyet kotaları gibi önlemler seçilme sürecini daha şeffaf ve resmi bir hale getirerek “adaylıkların perde arkası”nın görülmesini kurumsal bir niteliğe bürümektedir. Çoğu durumda, en düşük düzeyde kadın temsili, tek üyeli seçim bölgeleri olan ve kota ya da olumlu eylem önlemleri olmayan çoğunluk oyu sistemlerinde (FPTP) görülmektedir. Seçim sistemi ve siyasi sistemle uyuşmayan bir kota sisteminin sadece sembolik olabileceğini vurgulamak da aynı derecede önemlidir. 7

Kadınların ve erkeklerin siyasal süreçlere ve seçim süreçlerine eşit erişiminin ve katılımının büyük ölçüde parti içi demokrasi kültürleri, sistemleri ve süreçleri, özellikle adayların belirlenmesi, seçilmesi ve adlandırılması ile belirlendiği açıktır. Birçok durumda, kadınların düşük katılımı ve temsili, aslında, siyasi parti normları, sistemleri, uygulamaları, prosedürleri ve liderlik pozisyonlarına erişimin ataerkil ve erkek egemen olduğu politikalar ve bu politikalarla sürdürülen daha geniş kültürel ve geleneksel tutumlar meselesinin bir parçasıdır.

Örneğin, siyasetin ataerkil doğasının tezahürlerinden biri, siyasi alanda kadına yönelik şiddeti arttırmaktır. Uluslararası IDEA, siyasette kadına yönelik şiddetle mücadeleye yönelik artan küresel girişimlerin bir parçasıdır.

Siyasi partilerin demokrasinin işleyişinde ve siyasette ve karar almada cinsiyet eşitliğinin sağlanmasında rollerinin önemli olması nedeniyle, Uluslararası IDEA parti içi örgütlenme ve demokrasi süreçlerini, siyasi finansmanı, cinsiyet eşitliğini ve katılımı, taraflar arası diyaloğu ve vatandaşların katılımı desteklemeye odaklanmaktadır. Siyasi partilerde ve genel olarak siyasette toplumsal cinsiyet eşitliğinin teşvik edilmesi, demokrasi inşasında cinsiyet eşitliğinin sağlanması için hayati öneme sahip kuruluşlar olarak dünya genelindeki siyasi partilerin uygulayabileceği önlem ve mekanizmaları temin eden karşılaştırılabilir bilgilerin ve kaynakların geliştirilmesi ve uyarlanmasıyla yerine getirilmektedir . Örneğin, Siyasi Partiler İçin Cinsiyet Politikalarının Geliştirilmesi Çerçevesi 8, siyasette ve her düzeyde karar almada toplumsal cinsiyet eşitliği için sürdürülebilir bir fırsat ortamı yaratan ve teşvik eden önlemler ve mekanizmalar sağlar. Siyasi finansmanla ilgili cinsiyete duyarlı önlemler ve mekanizmalar ile siyasi kampanya için finansal kaynaklara erişimde toplumsal cinsiyet boyutları da eşit derecede öneme sahiptir.

Siyasi finansmanda cinsiyete ilişkin karşılaştırmalı analiz, son yirmi yıl içerisinde siyasi partiler için toplumsal cinsiyet hedefli kamu finansmanına ilişkin önlemlerin giderek yaygınlaştığını göstermektedir. 9 Cinsiyet hedefli siyasi finansman ölçümleri, dünyanın hemen hemen tüm bölgelerindeki ülkelerde ve hem köklü hem de gelişmekte olan demokrasilerde bulunmaktadır. Temel amaçları seçilmiş organlarda cinsiyet temsili uçurumunu ele almak, siyasi partilerdeki adaylar ve seçilmiş temsilcilerde görülen cinsiyet eşitsizliğini azaltmak ve nihayetinde siyasal hayatta kadınların güçlendirilmesini ve cinsiyet dengesini arttırmak olan bu ​​önlemler Uluslararası IDEA tarafından desteklenmektedir. Cinsiyet kotası mevcut bulunan ve oy pusulasına dahil edilmek için bu kotaya uymanın gerekli olduğu birçok ülkede bu koşula uymamak aynı zamanda kamu finansmanı alamamak anlamına gelir zira kamu finansmanı, tamamen ya da kısmen, seçimlere katılan veya oy ya da koltukların belli bir yüzdesini kazanan partilere verilir. Bu kuralların mevcut olduğu ülkeler Ermenistan, Arjantin, Belçika, Bolivya, Bosna-Hersek, Kosta Rika, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Dominik Cumhuriyeti, Ekvador, Yunanistan, Makedonya, Meksika, Moğolistan, Karadağ, Paraguay, Peru, Polonya, Sırbistan, Slovenya, Güney Kore, İspanya, Doğu Timor ve Uruguay’dır. 10

Anayasal Önlem, Parlamento Desteği ve Küresel Platformlar

Dünyada, kadınlar ve erkekler için eşit haklar ve fırsatlar veren yasalar, kadınların maddi eşitliğini ve güçlendirilmesini talep etmek ve sürdürmek için önemli bir temel oluşturmaktadır. Uluslararası IDEA’nın Cinsiyet Eşitliği için Anayasa Değerlendirmesi 11 gibi bilgi kaynakları ve araçları, ulusal anayasalarda yer alması gereken temel ilke ve meseleleri ele almaktadır. Cinsiyete duyarlı anayasalar, kaynakları sağlam olan mevzuat, politikalar, sistemler ve uygulamalar yoluyla etkili bir şekilde uygulanmakta ve desteklenmekteyse, kadınların güçlendirilmesi ve cinsiyet eşitliği için önemli bir kanaldır. 12

Parlamentolar çok önemli demokratik kurumlardır ve parlamentoların kanun yapma, temsil ve gözetim görevlerinde etkili olduğu  demokrasiler daha dayanıklıdır. Cinsiyete duyarlı parlamentolar SDg 5 ve Uluslararası IDEA’nın iş yerlerinde toplumsal cinsiyet eşitliğini destekleyen parlamento önlemlerine ve girişimlerine ağırlık veren ilerleme için kilit bir itici güçtür. Inter Pares | Ortak Hareket Eden Parlamentolar - Parlamentoların Kapasitesinin Güçlendirilmesi için AB Küresel Projesi’nin uygulanmasıyla hedeflenen, temsili ve kapsayıcı demokrasiyi güçlendirmektir. Bu, cinsiyet eşitliği ve kadınların güçlendirilmesine özel önem veren yasama, gözetim, temsil, bütçe ve idari işlevleri geliştirerek ortak ülkelerdeki parlamentoların etkin işleyişini destekleyerek başarılmaktadır.

Siyasette Yer Alan Kadınlar Uluslararası Bilgi Ağı (iKNoW Politics), kadınların siyasi katılımı için tek noktadan hizmet sunan benzersiz bir küresel platform olmasının yanı sıra; kadınların siyasi katılımı ve temsilini teşvik etmekle ilgilenen herkes için değişim, diyalog ve bilgi birikimini güçlendiren bir platformdur.13 iKNOW Politics platformu, küresel kuruluşların toplumsal cinsiyet eşitliğini ve kadınların güçlendirilmesini teşvik etme konusundaki ortak çabalarını göstermektedir.

Sonuç

Bu makale küresel bir kuruluşun tüm kadınlar ve kızlar için cinsiyet eşitliği ve güçlenmesi amacıyla SDg 5'in geliştirilmesindeki olası rolüne odaklanmış ve Uluslararası IDEA tarafından uygulanan cinsiyete duyarlı inisiyatiflerin bir kısmını sunmuştur. SDg 5'in gerçekleştirilmesine yönelik küresel ilerleme, “kadınların siyasi, ekonomik ve kamusal yaşamda tüm karar düzeylerinde liderliğe tam ve etkili katılımı ve eşit liderlik fırsatlarını” sağlama hedeflerinden biri ile takip edilmektedir. Demokrasi, yerleşik bir değere sahip olmakla birlikte, sürdürülebilir kalkınma için önemli bir kolaylaştırıcıdır ve sürdürülebilirliğini ve gücünü insanların sosyal olarak kapsayıcı, adil ve sürdürülebilir kalkınma sağlayacağı beklentilerini karşılama kapasitesinden almaktadır. Kadınların karar alma süreçlerine katılımı, temsilleri ve etkileri, yaşamın her alanında kadınlar ve erkekler arasındaki eşitsizliklerin azaltılmasına katkıda bulunan ve çok rağbet gören stratejik hedeflerden biri olmaya devam etmektedir. GSoD Endeksleri cinsiyet Eşitliği alt bileşenindeki eğilimler, dünyanın her bölgesinde cinsiyet eşitliği açısından iyileşme olduğunu göstermektedir. Kadınlar siyasal iktidarda daha fazla pozisyona sahiptir, siyasal alanda daha çok temsil edilirler, eğitime daha fazla erişimleri vardır ve sivil toplum katılımı açısından önlerinde daha az engel bulunmaktadır. Bununla birlikte, küresel gelişme oranı son on yılda yavaşlamıştır. Kadınların her düzeyde siyasi liderlik ve karar alma süreçlerine katılmaları ve temsil edilmeleri için çok sayıda engel vardır. Bu engeller ülkelerin sosyal ve kültürel sistemleri ve uygulamaları, siyasi partiler ve sistemler, seçim sistemleri ve süreçleri ve siyasi finansman çerçeveleri içinde kemikleşmiştir.

Kadınların temsilinin en düşük olduğu ülkeler, çoğu durumda, oy çokluğu sistemi, tek üyeli seçim bölgeleri olan veya kota ya da benzeri olumlu eylem önlemleri olmayan ülkelerdir. Kadınların ve erkeklerin siyasete ve seçim süreçlerine eşit erişiminin ve katılımının büyük ölçüde parti içi demokrasi kültürleri, sistemleri ve süreçleri, özellikle de adayların belirlenmesi, seçilmesi ve aday gösterilmesi ile belirlendiği açıktır. Birçok durumda, kadınların düşük katılımı ve temsili, aslında, siyasi parti normlarına, sistemlerine, uygulamalarına, prosedürlerine ve liderlik pozisyonlarına erişim konusunda kemikleşmiş ve bunlar tarafından sürdürülen daha geniş ataerkil ve erkek egemen kültürel ve geleneksel tutumların bir parçasıdır. Dünyada, kadınların ve erkeklerin eşit haklara sahip olduğunu ve fırsat eşitliği olması gerektiğini belirleyen yasalar, kadınların eşitliği ve güçlendirilmesinin talep edilmesi ve sürdürülmesi için önemli bir temel oluşturmaktadır. Cinsiyete duyarlı anayasalar, kaynakları sağlam mevzuat, politikalar, sistemler ve uygulamalar yoluyla etkili bir şekilde uygulanıp güçlendirildikleri takdirde, kadınların güçlendirilmesi ve cinsiyet eşitliği için önemli bir araçtır. Parlamentolar çok önemli demokratik kurumlardır ve parlamentoların kanun yapma, temsil ve gözetim görevlerinde etkili olduğu  demokrasiler daha dayanıklıdır.

Demokrasinin net kazançları, cinsiyete ve sınıf, ırk ve etnik kökene dayalı diğer dışlanma biçimleri nedeniyle halen eşit olmayan bir şekilde dağıtılmış durumdadır. Gerçek şu ki, dünyadaki hiçbir ülke, ne kadar gelişmiş olursa olsun, karşılaştırılabilir karar verme gücü ve etkisi, eğitim ve ilerleme için eşit fırsat, kaynaklara eşit erişim ve kontrol ve eşitlik ile yaşamın tüm alanlarına katılım bakımından önemli düzeyde cinsiyet eşitliğine ulaşamamıştır.14  Küresel olarak, cinsiyet eşitliğinin ve kadınların güçlendirilmesi hedeflerinin ilerletilmesine ilişkin uluslararası taahhütler, ulusal yasalar ve beyanlar konusunda bir eksiklik olmadığı açıktır. Bununla birlikte, dünya genelinde karşılaşılan zorluk, kapsamlı ve dönüştürücü taahhütleri yerine getirme konusundaki siyasi iradenin eksikliğidir. Çoğu ülkede, kadın ve erkeklerin oy kullanma ve seçim süreçleri yoluyla iktidar ve karar alma pozisyonlarını temsil etme hakları eşittir. Oysa hukuktaki bu eşitlik, kadınlar için maddi anlamda bir eşitliğe dönüştürülmemiştir.

Kaynaklar

(1) Uluslararası IDEA, www.idea.int

(2) “Uluslararası IDEA Stratejisi 2018–22,” International IDEA, https://www.idea.int/sites/default/files/reference_docs/international-idea-strategy-2018-2022-screen.pdf

(3) “Toplumsal cinsiyet eşitliği ve kadınların güçlendirilmesi konusu kararları”,  Sürdürülebilir Kalkınma hedefleri Bilgi Platformu, https://sustainabledevelopment.un.org/topics/women/decisions

(4) BM Kadınlar, “Yeni IPU/BM Kadın Haritasına gore her beş bakandan biri kadın”, 12 Mart 2019, 
http://www.unwomen.org/en/news/stories/2019/3/press-release--ipu-un-women-map-women-in-politics

(5) “Siyasi cinsiyet eşitliği ve küresel olarak Demokrasinin Durumu Endeksleri,” Uluslararası IDEA, 6 Mart 2019, https://www.idea.int/sites/default/files/publications/political-gender-equality-and-global-state-democracy-indices.pdf ;

Ghulam Dastageer, Sairah Zaidi ve Rizwan Safdar, “2018 seçimlerinde kadın seçmenlerin katılım oranına bakış,” Herald, 18 Eylül 2018, https://herald.dawn.com/news/1398671/a-look-intothe-turnout-of-women-voters-for-the-2018-elections;

Sara Mahmood, “Zahmetli bir savaş: 2018 Pakistan seçimlerine kadınların katılımı,” South Asian Voices, 28 Ağustos 2018, 
https://southasianvoices.org/an-uphill-battle-womensparticipation-in-the-2018-pakistan-elections/

(6) Rumbidzai Kandawasvika-Nhundu, “#BalanceForBetter,” Uluslararası IDEA, 28 Mart 2019, https://www.idea.int/news-media/news/balanceforbetter

(7) “Cinsiyet Kotaları Veri Tabanı,” Uluslararası IDEA, https://www.idea.int/data-tools/data/gender-quotas/quotas

(8) Nana Kalandadze, “Siyasi Partiler için Cinsiyet Politikaları Geliştirmek Üzere Bir Çerçeve,” Uluslararası IDEA, 12 Eylül 2016, https://www.idea.int/publications/catalogue/framework-developing-gender-policies-political-parties

(9) Magnus Ohman, “Siyasi Partiler için Cinsiyet hedefli Kamu Finansmanı: Karşılaştırmalı Bir Analiz”,  Uluslararası IDEA, 6 Mart 2018, https://www.idea.int/publications/catalogue/gender-targeted-public-funding-political-parties-comparative-analysis

(10) Magnus Ohman (2018).

(11) Melanie Allen, “Kadınların Eşitliği için Anayasa Değerlendirmesi,” Uluslararası IDEA, 11 Temmuz 2016, https://www.idea.int/publications/constitution-assessment-womens-equality

(12) Rumbidzai Kandawasvika-Nhundu, “Kadınların Güçlendirilmesine Mukavemet, 2017” Uluslararası IDEA, 8 Mart 2017, https://www.idea.int/news-media/news/resilience-women%E2%80%99s-empowerment-2017

(13) “Odak Noktaları,” iKNOW Politics, http://iknowpolitics.org/en/focus-areas

(14) “Kadınların Dünyası 2010,” 2010, Birleşmiş Milletler