Art

Ο ρόλος των ηθόποιων στο κίνημα #MeToo στην Ελλάδα

Τι σχέση έχει η Τέχνη;

Πότε ήταν η τελευταία φορά που ένα έργο τέχνης σας έκανε να σκεφτείτε; Μια ταινία, ένα βιβλίο, ένας πίνακας ή ένα θεατρικό έργο; Παρακολουθήσατε, ακούσατε ή διαβάσατε κάτι που σας οδηγεί αναπόφευκτα, υποσυνείδητα σε μια κατάσταση προβληματισμού.

Κατα την περίοδο της πανδημίας, οι τέχνες ήρθαν αντιμέτωπες με πολυδιάστατες προκλήσεις. Τα θέατρα στην Ελλάδα παρέμειναν κλειστά για σχεδόν δυο χρόνια. Οι παραγωγές ταινιών και σειρών σταμάτησαν και όλες οι εκθέσεις ζωγραφικής, επιδείξεων και φωτογραφίας ακυρώθηκαν. Όπως γίνεται κατανοητό, αυτή η εξέλιξη έχει πολλαπλές συνέπειες. Ειδικότερα, οι καλλιτέχνες δεν είχαν ευκαιρίες ώστε να εργαστούν και να εξασφαλίσουν τα προς το ζην, ενώ οι πολίτες ήταν διστακτικοί ακόμα και μετά την άρση των μέτρων να συμμετέχουν σε καλλιτεχνικά και πολιτισμικά δρώμενα.

Ο Σπύρος Μπιμπίλας, ηθοποιός και πρόεδρος του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών στην Ελλάδα, σε συνέντευξη που παραχώρησε στο Ίδρυμά μας επιχείρησε να περιγράψει πως οι καλλιτέχνες και ειδικότερα οι ηθοποιοί βίωσαν την πανδημία. Έμφαση δόθηκε στις συνέπειες της πανδημίας στην καθημερινή εργασία και στις οικονομικές δυσκολίες των καλλιτεχνών καθ’όλη αυτήν την περίοδο. Ωστόσο, ο Μπιμπίλας δήλωσε ότι η πανδημία αποτέλεσαι και τον ακρογωνιαίο λίθο για την πολιτιστική ζωή στην Ελλάδα, όσον αφορά το κίνημα #MeToo.

Αρχικά, τονίζει ότι η τέχνη μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μέσο για να ξεπεράσουμε τις κοινωνικές αντιλήψεις και τους περιορισμούς. Όπως αναφέρει «Η τέχνη έχει ως σκοπό να προωθήσει το πνεύμα των ανθρώπων και να τους κάνει να αναλογιστούν όσα θεωρούν δεδομένα.» Επιπλέον, όντας και ο ίδιος ηθοποιός, ο Μπιμπίλας είναι πεπεισμένος ότι «η τέχνη δεν υπάρχει απλώς για να εξωραΐζουμε τη ζωή μας – υπάρχει για να βάλουμε το μυαλό μας να δουλέψει. Έχει να κάνει με το να αποφασίσεις τι είναι σωστό και τι λάθος». Με άλλα λόγια, η τέχνη και το θέατρο έχουν μια αποστολή να εκπληρώσουν στην κοινωνία.

Σε περιόδους κρίσεις, οι άνθρωποι τείνουν να στρέφονται προς την τέχνη και αυτό συμβαίνει γιατί αναζητούν απαντήσεις σε καίρια κοινωνικά ζητήματα. Αναρωτιούνται πως γεγονότα και καταστάσεις θα μπορούσαν να παρουσιαστούν μέσω των ποιητών και των συγγραφέων, πως θα μπορούσαν να αποτυπωθούν στο χαρτί και στην ζωγραφική, και πως τα συναισθήματα θα μπορούσαν να περιγραφούν μέσω της μουσικής και του θεάτρου. Χρησιμοποιώντας την ελευθερία της έκφρασης, οι καλλιτέχνες κάνουν κατανοητές αυτές τις εμπειρίες και τα συναισθήματα κάτι που με τη σειρά του βοηθά τους ανθρώπους να κατανοήσουν και να αντιμετωπίσουν αυτό που συμβαίνει. Αυτό ήταν ίσως ακόμη πιο έντονο κατά τη διάρκεια της πανδημίας, αντιμετωπίζοντας τις πρωτόγνωρες εξελίξεις και συναισθήματα με τα οποία ήρθαν αντιμέτωποι οι πολίτες.

Τέχνη και #MeToo – Η πανδημία ως ευκαιρία;

Ο πρόεδρος του Σωματείου των Ηθοποιών περιγράφει την άρρηκτα συνδεδεμένη σχέση που έχει το θέατρο με την κοινωνία. Αναφέρει, μάλιστα, ότι σε ένα βαθμό το θέατρο αντικατοπτρίζει την κοινωνία – παρουσιάζοντας όλες τις αρετές, αλλά και τα προβλήματα. Στο σημείο αυτό, οι αποκαλύψεις της Σοφίας Μπεκατώρου, ελληνίδας ολυμπιονίκη ιστιοπλοΐας, συντάραξαν την κοινωνία και χρησιμοποιήθηκαν ως εφαλτήριο για να ξεκινήσει και στην Ελλάδα το κίνημα #MeToo, κάτι που προκάλεσαι μια ηχώ χωρίς προηγούμενο και στον χώρο του θεάτρου. Έτσι, όπως και σε όλους τους άλλους τομείς, το θέατρο δεν αποτελεί εξαίρεση σε περιστατικά σεξουαλικής παρενόχλησης. Στη σκηνή, ωστόσο, οι σχέσεις εξουσίας είναι ιδιαίτερα εμφανείς: από την μια πλευρά υπάρχει μια μειοψηφία σκηνοθετών και πρωταγωνιστών με σημαντικές οικονομικές απολαβές, ενώ από την άλλη όλοι οι άλλοι ηθοποιοί μένουν ευάλωτοι και απροστάτευτοι σε οποιαδήποτε μορφής πίεση.

Πάρα ταύτα, το κίνημα που ξεκίνησε από το ελληνικό #MeToo έδωσε κουράγιο σε μεγάλο αριθμό ηθοποιών όλων των ηλικιών να μοιραστούν τις ιστορίες τους. Μάλιστα, ο Μπιμπίλας θεωρεί ότι η πανδημία του COVID-19 έπαιξε καθοριστικό ρόλο σε αυτήν την εξέλιξη. Όπως αναφέθηκε πρωτύτερα όλες οι παραστάσεις διακόπηκαν λόγω της πανδημίας. Αυτό είχε ως συνέπεια, οι ηθοποιοί να βρουν τον απαραίτητο χώρο και περιβάλλον να μιλήσουν χωρίς να φοβούνται μήπως χάσουν την δουλειά τους και τη θέση τους στον χώρο. Έτσι βρήκαν τον χώρο να μιλήσουν ανοιχτά για το τι τους συνέβει χωρίς να διακόπτονται οι παραστάσεις τους που σε άλλη περίπτωση θα αποτελούσε την πηγή εισοδήματός τους.

Ανδιαμφισβήτητα, η κοινωνία έχει εξελιχθεί από εκείνο το σημείο. Και σε αυτήν την εξέλιξη ο ρόλος της τέχνης ήταν καθοριστικός, όπως θα έπρεπε να είναι. Πάρα ταύτα, βασικά προβλήματα παραμένουν. Στο πλαίσιο αυτό, ο Μπιμπίλας αναφέρεται και στο καθεστώς με βάση το οποίο αντιμετωπίζεται η LGBTI κοινότητα στο εσωτερικό της συντηρητικής ελληνικής κοινωνίας, επιθυμώντας να δείξει μια περίπτωση ανθρώπων που αντιμετωπίζουν κακοποίηση όχι δημοσίως, αλλά πίσω από κλειστές πόρτες. Σύμφωνα με τα λεγόμενά του, η τέχνη εφοδιάζει τους ανθρώπους με δυο βασικά χαρακτηριστικά: χώρο για να εκφραστούν και ένα μέσο για να φέρουν θετική αλλαγή στην κοινωνία. «Η τέχνη μπορεί και μιλάει. Η τέχνη καταγγέλει πράγματα».

Η τέχνη και το Κράτος

Ένα ακόμα σημαντικό ζήτημα στο οποίο αναφέρθηκε ο Μπιμπίλας, ήταν το Νέο Εργασιακό Νομοσχέδιο της Νέας Δημοκρατίας που παρουσιάστηκε την προηγούμενη χρονιά. Με βάση αυτό, παρατηρούνται βασικές αλλαγές στα σωματεία, στον τρόπο που μπορούν να πραγματοποιούνται οι απεργίες, και στην δυνατότητα των εργαζομένων (και ειδικότερα των ηθοποιών) να πραγματοποιούν συλλογικές συμβάσεις εργασίας, τη διαδικασία συνδιαλλαγής και τον δικαστικό έλεγχο των διαιτητικών αποφάσεων. Παίρνοντας αυτό ως βάση, ο πρόεδρος του ΣΕΗ υποστηρίζει ότι αυτές οι νομοθετικές τροποποιήσεις έχουν δημιουργήσει ένα περιβάλλον ανασφάλειας για τους ηθοποιούς. Τώρα, όπου υπάρχει η δυνατότητα να υπογράφονται ατομικές συμβάσεις εργασίας, το σωματείο των ηθοποιών δεν έχει την δυνατότητα να προστατεύσει τους ηθοποιούς από πιθανή εκμετάλλευση από τους εργοδότες τους. Πιο συγκεκριμένα, οι εργοδότες έχουν πλεον τη δυνατότητα να πληρώνουν τους εργαζομένους με λιγότερα από τον κατώτατο μισθό, να απολύουν και να παραβιάζουν εργασιακά δικαιώματα, χωρίς να μπορεί κανείς να τους ελέγξει. Ουσιαστικά «αυτή η κατάσταση δημιουργεί αβεβαιότητα για τους ηθοποιούς, τους φέρνει σε ακόμα πιο δινή θέση για να υποστούν και εκβιασμούς και να μην έχουν ελευθερία της έκφρασης».

Περιγράφοντας τις σχέσεις κράτους και τέχνης, ο Μπιμπίλας πιστεύει οτι «Κάθε εξουσία φοβάται την τέχνη, επειδή η Τέχνη είναι ελεύθερη. [...] Και για αυτόν τον λόγο οι αρχές [...] θέλουν να την φιμώσουν». Παρόλο που η ελληνική νομοθεσία προβλέπει την ελευθερία του λόγου και διακηρύσσει ότι «η τέχνη είναι ελεύθερη», ο αριθμός των προσπαθειών φίμωσης καλλιτεχνών δεν επιβεβαιώνει αυτην την ελευθερία αυτή στην πράξη. Επιπροσθέτως, όσον αφορά τις θρησκευτικές πεποιθήσεις και τις αξίες, το κοινό ακολουθεί σχετικά παραδοσιακές και συντηρητικές κατευθύνσεις- που αυτόματα οδηγούν τους καλλιτέχνες όχι σε άμμεσο περιορισμό αλλά σε αυτόλογοκρισία.

Συνολικά, ο πρόεδρος του ΣΕΗ Σπύρος Μπιμπίλας κλείνοντας τη συνέντευξη δήλωσε ότι: «Η Τέχνη έχει μέλλον στην Ελλάδα. Έχει μέλλον σε όλον τον κόσμο». Σκεπτόμενοι το μέλλον, είναι υποχρέωσή μας να δώσουμε στους καλλιτέχνες όχι μόνο ελευθερία της σκέψης αλλά και ελευθερία της έκφρασης. Να τους παρέχουμαι τον χώρο, τα δικαιώματα και τον σεβασμό να εκφράζονται ανεμπόδιστα. Άλλωστε, οι καλλιτέχνες προσφέρουν και αυτοί με την σειρά τους στην κοινωνία και η κοινωνία εξαρτάται από αυτούς. Όπως αναφέρει και Ο Σπύρος Μπιμπίλας: «Η τέχνη δεν υπάρχει μόνο για να ομορφαίνει την ζωή μας, αλλά και για να μας κάνει να σκεφτόμαστε».