ΠΟΛΕΜΟΣ
Όντας γυναίκα σε μια χώρα υπό επίθεση

Analysis

24.02.2023

7.2 Minutes

Η έμφυλη διάσταση του πολέμου στην Ουκρανία με λίγα λόγια

Ένας χρόνος έχει περάσει από την ένοπλη επίθεση της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας και κατά τις εχθροπραξίες που ακολούθησαν έχουν διαπραχθεί οι πιο σοβαρές μορφές παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων στην χώρα, θέτοντας σε κίνδυνο αμέτρητες ζωές και προκαλώντας μαζικούς εκτοπισμούς και πλήγματα τις πολιτικές υποδομές.

Μέχρι σήμερα (13 Φεβρουαρίου 2023), η OHCHR έχει καταγράψει περισσότερους από 7.199 νεκρούς πολίτες (2.888 άνδρες, 1.941 γυναίκες, 226 αγόρια και 180 κορίτσια, καθώς και 32 παιδιά και 1.932 ενήλικες των οποίων το φύλο δεν έχει γίνει ακόμη γνωστό) και περισσότερους από 11.756 τραυματίες από τις 24 Φεβρουαρίου 2022. Τα πραγματικά στοιχεία, δυστυχώς, είναι σημαντικά υψηλότερα.

Ένα άλλο κρίσιμο στοιχείο μετά την επίθεση, ήταν το τεράστιο κύμα προσφύγων, που εγκατέλειψε τη χώρα και ο εσωτερικός εκτοπισμός. Από τον Δεκέμβριο του 2022, υπολογίζεται ότι 7,8 εκατομμύρια Ουκρανοί έχουν καταφύγει σε άλλα μέρη της Ευρώπης. Επιπλέον 5,6 εκατομμύρια Ουκρανοί καταγράφονται ως εσωτερικά εκτοπισμένοι, ενώ 3,7 εκατομμύρια ζουν υπό απειλές ή δύσκολες συνθήκες χωρίς πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες.

Όντας γυναίκα σε μια χώρα υπό επίθεση

Ταυτόχρονα, η ζωή πρέπει να συνεχιστεί, αλλά όχι «ως συνήθως». Οι γυναίκες στην Ουκρανία συνεχίζουν να γεννούν, να φροντίζουν τις οικογένειές τους και να εργάζονται, σε πολλές περιπτώσεις χωρίς τους συντρόφους, τους γονείς ή τους αδελφούς τους, καθώς πρέπει να υπερασπιστούν τη χώρα στο πεδίο.

Όταν ξεκίνησε ο πόλεμος, 265.000 γυναίκες κυοφορούσαν. Από την έναρξη της ρωσικής εισβολής, η Ευρωπαϊκή Ένωση δηλώνει ότι περισσότερα από 102.000 μωρά έχουν γεννηθεί στην Ουκρανία. Ωστόσο, πώς κατέστη δυνατό αυτό και υπό ποιες συνθήκες; Γυναίκες γεννούν σε υπόγεια, υπόγεια καταφύγια και νοσοκομεία υπό επίθεση. Αυτή ήταν και εξακολουθεί να είναι η πραγματικότητα για πολλές γυναίκες στην Ουκρανία.

Την ίδια στιγμή, οι γυναίκες συνεχίζουν να στηρίζουν την οικονομία μέσω της εργασίας τους στη γεωργία, τη μεταποίηση, την τεχνολογία των πληροφοριών, τον τομέα των υπηρεσιών και τις επιχειρήσεις. Περιττό να πούμε ότι κάποιες Ουκρανές υπερασπίζονται την ελευθερία και τη δημοκρατία στην πρώτη γραμμή.

Ωστόσο, πολλές γυναίκες, λόγω των συνθηκών, κλήθηκαν να φροντίζουν τις οικογένειές τους μόνες τους, μεταξύ άλλων με το να είναι υπεύθυνες για την οικονομική επιβίωση τους. Αυτό μπορεί να οφείλεται στο ότι οι σύντροφοί τους είναι άνεργοι, στρατολογημένοι ή νεκροί ή λόγω χωρισμού της οικογένειας.

Παράλληλα, η έκταση της απλήρωτης εργασίας, που σημαίνει τη φροντίδα των νοικοκυριών, των παιδιών και των ηλικιωμένων, τόσο για άνδρες όσο και για γυναίκες, έχει αυξηθεί καθώς οι κοινωνικές υπηρεσίες, οι ιατρικές υπηρεσίες, η εκπαίδευση και οι εγκαταστάσεις φροντίδας παιδιών διαταράχθηκαν από τον πόλεμο. Η απλήρωτη εργασία περιλαμβάνει πλέον φροντίδας παιδιών ή ηλικιωμένων, οικιακή εργασία και εθελοντισμό. Η έλλειψη πρόσβασης σε κοινωνικές υπηρεσίες, συμπεριλαμβανομένων των σχολείων και οι ελλιπείς κοινοτικοί πόροι έχουν αυξήσει το βάρος της φροντίδας για τις γυναίκες, που είναι υπεύθυνες για τη φροντίδα των παιδιών, των αναπήρων και των ηλικιωμένων μελών της οικογένειας.

Ένα άλλο στοιχείο που πρέπει να αντιμετωπίσουν οι γυναίκες στην Ουκρανία είναι η επισιτιστική ανασφάλεια. Ειδικά οι γυναίκες σε αγροτικές περιοχές στα εδάφη που καταλαμβάνονται από τον ρωσικό στρατό. Η κατάσταση διαφέρει ανάλογα με τη περιοχή που διαμένουν, την κοινωνική τους θέση και το γεγονός ότι μπορεί να είναι εσωτερικά εκτοπισμένοι πληθυσμοί χωρίς πρόσβαση στην παραγωγή.

Έμφυλη Βία σε καιρό πολέμου

Αναμφισβήτητα, εκατοντάδες γυναίκες και κορίτσια στην Ουκρανία έχουν πέσει θύματα σεξουαλικής κακοποίησης και βασανιστηρίων που διέπραξε ο ρωσικός στρατός και διεθνείς εκθέσεις τεκμηριώνουν την αυξανόμενη χρήση του βιασμού ως πολεμικού όπλου. Η σεξουαλική βία που σχετίζεται με συγκρούσεις είναι ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα στα εδάφη που είναι κατεχόμενα ή σε μέρη όπου λαμβάνουν χώρα ενεργές εχθροπραξίες ή όπου υπάρχει στρατός.

Η έκθεση της Ανεξάρτητης Διεθνούς Επιτροπής Ερευνών για την Ουκρανία αναφέρεται σε ευρήματα σχετικά με περιστατικά που έλαβαν χώρα στα τέλη Φεβρουαρίου και Μαρτίου 2022 στις τέσσερις επαρχίες: Κιέβου, Τσερνιχίφ, Χάρκοβο και Σούμι, όπως ζητήθηκε από το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο ψήφισμά του S-34/ 1.

Η Επιτροπή κατέγραψε μοτίβα συνοπτικών εκτελέσεων, παράνομου περιορισμού, βασανιστηρίων, κακομεταχείρισης, βιασμού και άλλης σεξουαλικής βίας που διαπράχθηκε σε περιοχές που κατέλαβαν οι ρωσικές ένοπλες δυνάμεις στις τέσσερις επαρχίες στις οποίες επικεντρώθηκε. Άνθρωποι έχουν συλληφθεί, κάποιοι έχουν απελαθεί παράνομα στη Ρωσία και πολλοί δηλώνονται ακόμη ως αγνοούμενοι. Η σεξουαλική βία έχει επηρεάσει θύματα όλων των ηλικιών. Τα θύματα, συμπεριλαμβανομένων των παιδιών, αναγκάζονταν μερικές φορές να γίνουν μάρτυρες των εγκλημάτων.

Ιστορικά, η έρευνα έχει τεκμηριώσει πολλές περιπτώσεις σύγκρουσης, όπως ο πόλεμος της Βοσνίας, όπου ο βιασμός έχει χρησιμοποιηθεί ως «όπλο πολέμου». Οι πόλεμοι και οι εμφύλιες συγκρούσεις μπορούν να δημιουργήσουν μια «κουλτούρα βίας» ή μια «κουλτούρα ατιμωρησίας» έναντι των παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των αμάχων. Κατά τη διάρκεια περιόδων ένοπλης σύγκρουσης, υπάρχουν δομές, παράγοντες και διαδικασίες σε διάφορα επίπεδα που επηρεάζουν την πιθανότητα βίας κατά των αμάχων. Η σεξουαλική βία είναι ένα από τα πολλά είδη βίας που στρέφονται εναντίον αμάχων σε καταστάσεις πολέμου. Αυτές οι παραβιάσεις συνεχίζουν να έχουν καταστροφικές επιπτώσεις στα θύματα και στους επιζώντες. Είναι σημαντικό ότι τα θύματα τονίζουν τον ουσιαστικό ρόλο που θα παίξει για τους ίδιους η μεταπολεμική δικαιοσύνη και λογοδοσία.

Επιπλέον, στην υπόθεση της Ουκρανίας, η Επιτροπή ερεύνησε περιπτώσεις βιασμού που διέπραξαν ορισμένοι στρατιώτες των ρωσικών ενόπλων δυνάμεων κατά την υπό εξέταση περίοδο σε τοποθεσίες που τέθηκαν υπό τον έλεγχό τους, οι οποίες χαρακτηρίζονται ως εγκλήματα πολέμου. Τα θύματα που καταγράφησαν ήταν από 4 έως άνω των 80 ετών. Οι δράστες βίασαν τις γυναίκες και τα κορίτσια στα σπίτια τους ή τα έπαιρναν και τα μετέφεραν σε ακατοίκητες οικοδομές. Στις περισσότερες περιπτώσεις, αυτές οι πράξεις περιλαμβάνουν βασανιστήρια και σκληρή ή απάνθρωπη μεταχείριση για τα θύματα και για τους συγγενείς που αναγκάστηκαν να παρακολουθήσουν.

Η έρευνα είναι ακόμη σε εξέλιξη, ώστε να προσδιοριστεί σε ποιο βαθμό η σεξουαλική βία και έμφυλη βία αποτελούν ένα ευρέως διαδεδομένο πρότυπο.

Γυναίκες που έφυγαν από τη χώρα

Από τα 7,8 εκατομμύρια Ουκρανούς που έχουν καταφύγει σε άλλα μέρη της Ευρώπης, υπολογίζεται ότι το 90 τοις εκατό είναι γυναίκες και παιδιά. Σε πολλές περιπτώσεις, οι εκτοπισθείσες γυναίκες και τα παιδιά πρέπει να βασίζονται σε άτυπες και ανεξέλεγκτες πηγές για να βρουν καταφύγιο, γεγονός που αποτελεί πιθανό κίνδυνο για την ασφάλεια.

Πιο συγκεκριμένα, γυναίκες που κατέφυγαν στην Πολωνία αναζητούν με δυσκολία πρόσβαση για ασφαλείς αμβλώσεις. Πολλές Ουκρανές που εκδιώχθηκαν από τα σπίτια τους με την έναρξη του πολέμου έχουν βρεθεί στη γειτονική Πολωνία, όπου οι αμβλώσεις είναι αυστηρά περιορισμένες. Ακόμη και το να βοηθήσεις κάποιον να πραγματοποιήσει άμβλωση μπορεί να οδηγήσει σε μακρά ποινή φυλάκισης. ΜΚΟ στην Πολωνία, που προσπαθούν να βοηθήσουν τις γυναίκες της Ουκρανίας, υποστηρίζουν ότι σε πολλές περιπτώσεις, οι γυναίκες αρνούνται να καταγραφούν ως θύματα βιασμού και κατά τη διάρκεια συνεντεύξεων με την αστυνομία και τους εισαγγελείς μπορεί να υποστούν εκ νέου τραύμα.

Τέλος, καθώς στους περισσότερους άνδρες απαγορεύεται να φύγουν από την Ουκρανία, πολλές προσφύγγισες φέρουν επίσης πολλαπλά βάρη ως φροντιστές παιδιών και ηλικιωμένων.

Επίλογος

Παρά τον κρίσιμο ρόλο που διαδραματίζουν οι γυναίκες στην Ουκρανία, δεν έχει δοθεί η απαραίτητη προσοχή στην δικιά τους οπτική, από τις κυρίαρχες αφηγήσεις για τον πόλεμο. Οφείλουμε να δώσουμε περαιτέρω σημασία στην ανάγκη για συμμετοχή των γυναικών στις ειρηνευτικές διαδικασίες, την εθνική ανασυγκρότηση και τη συμφιλίωση.

Πολλοί θα υποστήριζαν ότι σε περιόδους σύγκρουσης και πολέμου, δεν υπάρχουν κανόνες, ούτε νόμοι και είμαστε «εμείς» εναντίον «των άλλων». Αυτή ήταν η λογική κατά τους προηγούμενους πολέμους που άφησαν σημάδια όχι μόνο στις γενιές που συμμετείχαν στον πόλεμο αλλά και στις επόμενες.

Σε αντίθεση με αυτό το επιχείρημα, θα ήθελα να υπογραμμίσω ότι τα σφάλματα του παρελθόντος βοήθησαν τους ηγέτες να ψηφήσουν νομοθεσίες, να δημιουργήσουν διεθνείς φορείς και οργανισμούς και να προωθήσουν τους κανόνες και τις ιδέες που είναι παγκοσμίως αποδεκτές σήμερα.

Η επίθεση σε κατοικημένες πόλεις και χωριά, η εν ψυχρώ δολοφονία και ο βασανισμός αμάχων είναι σαφώς ένα σχέδιο μιας ευρύτερης ρωσικής στρατηγικής. Για το λόγο αυτό, όχι μόνο υπάρχει επείγουσα ανάγκη να τερματιστεί ο πόλεμος, αλλά και οι διεθνείς φορείς να ερευνήσουν όλα τα εγκλήματα που λαμβάνουν χώρα. Μόνο εάν αποδοθεί δικαιοσύνη, θα μπορέσει να προχωρήσει η οικοδόμηση της ειρήνης και της σταθερότητας στην περιοχή μεταπολεμικά.