DE

Sürdürülebilir Kent
Gönüllü coğrafi bilgi

Sürdürülebilir Kent VGO
© Friedrich Naumann Foundation for Freedom

Afetlere Hazırlık için Kitle Kaynaklı Veri: Caferağa ve Hasanpaşa Haritalama Atölyeleri

2020 yılında DEZİM (İstanbul Büyükşehir Belediyesi Deprem ve Zemin İnceleme  Müdürlüğü)’nün yayınladığı rapora göre Kadıköy İstanbul’daki birinci derece deprem bölgeleri  arasında yer alıyor. Yapılan çalışmaya göre 7.5 ve üzeri şiddette gerçekleşecek olası bir  depremde ilçedeki 6717 bina hasar alacak. Bu nedenle hem konut stokunun hem de acil toplanma alanlarının  durumu ve detaylı bilgisi bölge için oldukça önemli. 

Depreme hazırlanırken ve deprem sonrasında hızlı karar almak için teknolojiye bağlı kalmadan  nasıl bir süreç tasarlanacağını soran Sürdürülebilir Şehirler için Gönüllü Coğrafi Bilgi (GCB) projesi, afet verisinin kitle kaynaklı toplanabileceğini savunuyor. Bu amaçla 10 Eylül  ve 17 Eylül 2022 tarihlerinde Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakfı ve Yer Çizenler Herkes için Haritacılık  Derneği tarafından Hasanpaşa ve Caferağa’da birer haritalama atölyesi düzenlendi. MAGAME (Mahalle Afet Gönüllüleri Acil  Müdahale Ekibi) gönüllülerinin de katıldığı atölyelerden ilkinde Hasanpaşa Mahallesinde bulunan ve bir acil durum toplanma alanı olan Müze Gazhane ve  çevresinin ikincisinde ise Kadıköy Caferağa Mahallesinde bulunan  Yoğurtçu Parkı ve çevresinin OpenStreetMap verisinin geliştirilmesi için çalışıldı.

Atölye, OpenStreetMap ve açık kaynaklı özgür haritalama arayüzleri hakkında bilgilendirme  konuşmaları ile başladı. Ayrıca katılımcılara internete ulaşılamayan durumlarda,  özellikle kriz anlarında, sahadan detaylı veri toplamak için FieldPapers atlaslarını nasıl  kullanabilecekleri anlatıldı. Atölyelerin ilkinde Müze Gazhane’nin FieldPapers atlasının hazırlanması ile devam eden  atölyede bir acil toplanma alanı olan Gazhane’nin detaylı verisi oluşturuldu ikincisinde ise Yoğurtçu Parkı ve çevresinde 9 ayrı alanda haritalama çalışması  yapan katılımcılar, yöntemin gönüllülerin sahadaki deneyimleri ile koordinasyon içinde veri  setleri üretilmesi için kullanılabileceğini belirttiler.  Bina girişleri,  yangın muslukları ve yüksek yapılar gibi afet verisi, kağıt kalem yardımı ile atlaslara işlendi.  Atölye bu verinin dijitalleştirilmesi ile devam etti. Sahadan toplanan veri coğrafi koordinatlı  olarak OpenStreetMap altlığına yüklendi ve detaylandırıldı. Bu veriyi www.openstreetmap.org  adresinden görüntülemek, düzenlemek ya da indirmek mümkün.

Atölye açık kaynaklı verinin önemi bir kez daha vurguladı. Afet toplanma alanları bilgisi yerel  yönetimlerin web sitelerinde belediye sınırları içinde liste olarak yayınlanıyor ya da e-devlet uygulamasında adrese dayalı nüfus kayıt sistemine bağlı olarak görüntülenebiliyor. Bu  uygulama da acil durum toplanma alanlarını coğrafi koordinatlı olarak gösterirken  OpenStreetMap altlık haritalarından yararlanıyor. Bu durum söz konusu altlık haritaların  geliştirilmesinin afet yönetimi ve koordinasyonu için önemini artırıyor. Ayrıca verinin açık  kaynaklı olması yalnızca ulusal değil uluslararası gönüllüler yardımıyla da hızla  haritalanmasına yardımcı oluyor. Böylece veri hızla ve büyük ölçekli projelere gerek kalmadan  detaylanabiliyor.

Hasanpaşa’da yapılan etkinlik proje kapsamında bu veri toplama yöntemi için yapılan son  atölye. TESEV tarafından Kadıköy Caferağa, Bodrum ve Hatay’da düzenlenen diğer atölyeler,  proje etkinlikleri ve değerlendirmeleri hakkında bir rapor yayınlanması planlanıyor. Böylece  hem daha çok gönüllünün bu kitle kaynaklı veri toplama yönteminden haberdar edilmesi hem  de karar alıcıların topluluk odaklı veri toplama yöntemleri hakkında çalışmalarının ve iş  birliklerinin desteklenmesi amaçlanıyor.

Afetlere Hazırlık için Açık Kaynaklı Haritalama: Hatay AFAD ile atölye

Hatay, özellikle tarihi kent merkezi olan Antakya bölgesi deprem, yangın ve sel ile uzun yıllardır mücadele ediyor. Hatay Büyükşehir Belediyesi Kent Konseyi Genel Sekreteri Mehmet Bozkurt, sık gerçekleşen düşük şiddetteki depremlerin neredeyse günlük hayatın bir parçası haline geldiğini belirtiyor. Bu da Hatay’ı, deprem başta olmak üzere afetle mücadele konusunda önemli bir yere koyuyor. Sürdürülebilir Şehirler için Gönüllü Coğrafi Bilgi (VGI) projesi kapsamında Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakfı (TESEV) ve Yer Çizenler Herkes için Haritacılık Derneği tarafından Hatay ve afetlere hazırlık konusunda çalışmak amacıyla Antakya’ya bir saha gezisi düzenlendi.

17 Haziran’da Hatay Valiliği İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü (AFAD) çalışanları ile yapılan atölye TESEV’den Gizem Fidan’ın proje hakkında bilgilendirmesi ile başladı. Etkinlik, Yer Çizenler Herkes için Haritacılık Derneği’nden Hüseyin Can Ünen ve Zafer Batık’ın açık kaynaklı haritacılık ve gönüllü ağlarının etkisi hakkındaki sunumları ile devam etti. Etkinlikte, Open Street Map ve bağlı olduğu uluslararası gönüllü ağının afet öncesi hazırlık ve afet sonrası koordinasyonunda nasıl yardımcı olabileceği üzerinde duruldu. Atölyenin ikinci kısmında katılımcılar arayüzün kullanımı ve mevcut verinin düzenlemesi hakkında bilgilendirildi. AFAD çalışanları, etkinliğin gerçekleştirildiği Hatay AFAD kampüsünün OSM altlıklarında çizimini yaptı. Etkinlik sonunda katılımcılar haritalama arayüzünün kullanışlı olabileceğini belirtirken, deprem öncesinde hazırlık ve sonrasında acil müdahale için gereken verinin önemini vurguladı. Aynı zamanda söz konusu sistemin AFAD’ın mevcut uzaktan algılama ve afet haritalama çalışmaları ile ortak yanları üzerinde duruldu, iki sistemin entegrasyonu ve olası kullanım alanları hakkında konuşuldu.

TESEV Hatay
© Friedrich Naumann Foundation for Freedom

Afet Koordinasyonu ve Hatay Büyükşehir Belediyesi

Gezide afetlere hazırlık ve afet yönetimi hakkında görüşmek için Hatay Büyükşehir Belediyesi ile iki farklı toplantı gerçekleştirildi. İlk toplantı Hatay Kent Konseyi Genel Sekreteri Mehmet Bozkurt ve Kent Konseyi Sekreteri Sonay Karaman ile gerçekleştirildi. Yapılan toplantıda açık kaynak haritacılık hakkında konuşuldu ve Hatay Büyükşehir Belediyesi’nin çalışmaları hakkında bilgi alındı. Kent Konseyine bağlı Gençlik Meclisi’nin, özellikle açık kaynak haritalar ile ilgilenebileceği belirtildi.

Hatay Büyükşehir Belediyesi ile bir diğer toplantı İmar ve Şehircilik, Ulaşım, Bilgi İşlem, İtfaiye Daire Başkanlıkları ile CBS, Projeler ve Afet Koordinasyon birimleri ile gerçekleştirildi. Afete hazırlık ve afet koordinasyonu konusunda çalışan tüm birimlerin katıldığı bu toplantıda Afet ve Koordinasyon Şube Müdürü Aykut Sarp, Hatay’ın afetler ile ilişkili tüm katmanlarının haritalanması gerektiğini belirtti. Yol ağları, toplanma alanları, zemin özellikleri gibi bilgilerin belediye bünyesinde toplandığı vurgulayan Aykut Sarp, bu konudaki haritalama çalışmalarının önemi üzerinde durdu. Özellikle Antakya kent merkezinde afete hazırlık için alınması gereken kararların, kentin yoğun dokusu ve tarihi yapısı nedeniyle zorlaştığını belirten Aykut Sarp ve açık kaynaklı haritalamanın bu konuda yardımcı olabileceğini, ancak veri doğrulama için ayrıca çalışmalar yapılması gerektiğini belirtti. Hatay Büyükşehir Belediyesi ve ilgili birimlerin, afet öncesi haritalama çalışmaları devam ediyor.

TESEV Hatay 2
© Friedrich Naumann Foundation for Freedom

2019 yılında yaşanan 5.8 şiddetindeki İstanbul depremi sonrasında telefon hatlarının kitlendiği ve iletişimin kesildiği birkaç saati bugün hala birçok kentli hala hatırlıyor. Ne yazık ki 2020 yılındaki İzmir depreminde yaşanan benzer süreç afet sonrasında bilgiye ve veriye erişim konusunda belki de yıllardır sorulan soruların yeniden akla gelmesine neden oldu. 2021 yazındaki orman yangınları ise isabetli kararlar ile gereken kaynakları organize etmenin, afet bölgesi ve merkez arasındaki veri akışına ve gönüllü ağlarının yardımına ne denli bağlı olduğunu yeniden gösterdi.

Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakfı (TESEV), Özgürlük için Friedrich Naumann Vakfı desteği ile 2016 yılından beri “Sürdürülebilir Kentleri Desteklemek” için çalışıyor. Bu kapsamda 2022 yılında Sürdürülebilir Şehirler için Gönüllü Coğrafi Bilgi (VGI) projesi ile afet yönetiminde toplulukların gönüllü katılımıyla yerel bilginin serbest akışına izin verecek sürecin nasıl tasarlanabileceğini sorguluyor.

Deprem sonrasında hızlı ve isabetli karar alabilmek, afet öncesinde yapılan hazırlıklar ile doğrudan ilişkilidir. Bu nedenle afet sonrasında teknolojinin çalışmayacağı kabulü ile yola çıkmak ve bu ortamda özellikle konut durumu hakkında kâğıt kalem kullanarak haritalama yapmak için yeni bir öneri getirmek projenin amaçları arasında yer alıyor. Bu kapsamda TESEV ve Yer Çizenler Herkes için Haritacılık Derneği ortaklığında düzenlenen mapathonda İstanbul Kadıköy’deki Hasanpaşa, Eğitim ve Fikirtepe mahallelerinin Open Street Map altlık haritalarının tamamlanması için çalıştık. Özellikle Kadıköy’den mahalle afet gönüllülerinin katıldığı etkinlikte hem proje hem de Open Street Map gibi açık kaynaklı araçların afet için kullanımı hakkında konuştuk.

Afet Yönetiminde Açık Kaynak Veri ve Gönüllü Ağı

Open Street Map (OSM) afet öncesinde ya da sonrasında haritalama için hızlıca ulaşabileceğiniz bir gönüllü ağı ve veri sağlıyor” diyen Hüseyin Can Ünen, çevrimiçi ücretsiz görüntülenebilen ve düzenlenebilen bu haritaların internet bağlantısı olmadığında da bir altlık sağlayabileceğinin altını çiziyor. Böylece dünyanın öbür ucundaki gönüllüler tarafından uydu görüntüleri ile yapılan çizimler, mahalle ölçeğinde sahadaki yine gönüllü çalışması ile detaylandırılabiliyor. Örneğin İzmir depreminde OSM ağının yardımı ile tamamlanan bina altlıkları, sahadaki gönüllüler ve yalnızca kâğıt kaleme ihtiyaç duyan field papers yöntemi detaylandırılabiliyor. Böylece hangi binanın ne kadar dayanıklı olduğu deprem öncesinde tespit edilebilirken, deprem sonrasında yıkılan binalar ve ihtiyaç duyulan yardım haritaya işlenebiliyor.

Sürdürülebilir Şehirler için Gönüllü Coğrafi Bilgi (VGI) projesi kapsamında bir sonraki aşamada, TESEV ve Yer Çizenler OSM altlık haritalarını kullanarak ve gönüllüler yardımıyla İstanbul’un iki mahallesinde saha çalışmaları yürütülecek. Kadıköy’de Caferağa ve Avcılar’da Gümüşpala mahallelerinde MAGAME (Mahalle Afet Gönüllüleri Acil Müdahale Ekibi) ve TRAC (Türkiye Radyo Amatörleri Cemiyeti) yardımıyla field papers yöntemi kullanılarak haritalama çalışmaları yapılacak.

Afetlere Hazırlık için Açık Kaynaklı Haritalama: Bodrum Afet Gönüllüleri ile Saha Çalışması

Muğla Orman Genel Müdürlüğü’nün yayınladığı değerlendirme raporuna göre 2021 yılında il genelinde 369 orman yangını ile 52219,50 hektar alan yandı. Bu sayı 2020’de 329 yangın ile 815,192 hektar iken, 2019’da sayı 302 yangına düşüyor. Bu da geçtiğimiz yıl orman yangınlarının hem sayısının arttığını hem de aynı anda çıkan yangınlar nedeniyle müdahalenin geciktiğini ve yangınların daha geniş alanlara yayıldığını gösteriyor.

Muğla’nın Bodrum ilçesi, yangın tehlikesiyle karşı karşıya olan ve bu konuda gönüllüler ile çalışılan yerlerden biri. İlçe ayrıca depreme hazırlık üzerine de çalışıyor. 2017’de yaşanan 6.6 şiddetinde deprem ve sel baskınının bu çalışmaları hızlandırdığı düşünülebilir. Bodrum Belediyesi ve Bodrum MAGAME (Mahalle Afet Gönüllüleri Acil Müdahale Ekibi) tüm afetlere hazırlık için çalışıyor. Bu nedenle Sürdürülebilir Şehirler için Gönüllü Coğrafi Bilgi (VGI) projesi kapsamında hem çalışmalar hakkında bilgi alabilmek hem de kullanılabilecek yeni araçlar üzerine bir atölye düzenleyebilmek amacıyla Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakfı (TESEV) ve Yer Çizenler Herkes için Haritacılık Derneği tarafından Bodrum’a bir inceleme ve çalışma gezisi düzenlendi.

Afet Koordinasyonunda Bodrum Belediyesi

Afet önlemleri ve koordinasyon çalışmaları hakkında bilgi alabilmek ve proje üzerine konuşabilmek için öncelikli olarak Bodrum Belediyesi ziyaret edildi. Bodrum’un 11 merkezi olduğunu vurgulayan Özel Kalem Müdürü Çağdaş Uyar, topografik yapısı ve yol ağları nedeniyle bu merkezler arasında iletişim sağlamanın afet koordinasyonu için gerekli, ancak aynı zamanda en büyük zorluklardan biri olduğunu belirtti. Deprem, yangın ve sel gibi durumlarda ilçeler ile iletişimin sağlanması için gönüllü ağının gerekliliğinin altını çizen Çağdaş Uyar, aynı zamanda bu ağların iletişimini sağlayacak araçların da önemli olduğunu söyledi.

Bodrum Belediyesi Bilgi İşlem Müdürlüğü benzer amaçlarla bir afet koordinasyon merkezi projesi üzerinde çalışıyor. Bilgi İşlem Müdürü Kaan Yorga, gönüllüler ve sivil toplum kuruluşlarının da bir parçası olduğu merkezin tamamlanması durumunda Bodrum’daki afetlerin etkilerin azaltılacağı ve diğer belediyelere örnek olunacağını belirtiyor. Proje süreci devam ediyor.

Bodrum Disaster Workshop
© Friedrich Naumann Foundation for Freedom

Bodrum Gönüllü Ağı ile Haritalama Atölyesi

Çalışma gezisi kapsamında Bodrum MAGAME ile, Umurça Parkı Nazım Hikmet Kütüphanesinde bir atölye düzenlendi. Atölye kapsamında açık kaynak ve özgür yazılım haritalama arayüzleri hakkında bilgi veren Yer Çizenler Herkes için Haritacılık Derneği’nden Orkut Murat Yılmaz ve Eray Öztürk, aynı zamanda bu araçların afet durumunda nasıl kullanılabileceğini örneklendirdi. Bu kapsamda mahalle afet gönüllülerinden katılımcılar ile Open Street Map (OSM) verisi olmayan ve acil durum toplanma alanı olan Umurça Parkı altlıkları önce OSM kullanılarak tamamlandı. Tamamlanan altlıklar ile Field Papers haritaları hazırlandı ve gönüllüler harita verisini tamamlamak için saha çalışması yaptı.

Saha çalışması sırasında parkın yol, saha ve diğer detaylarını kağıt kalem kullanarak işaretleyen gönüllüler, saha sonrasında bu veriyi OSM altlıklarına aktardı. Ayrıca gönüllüler bu yöntemin özellikle yangında kullandıkları yolları işaretlemek ve diğer gönüllüler ile paylaşma ya da depremde bozulan yollara alternatif ulaşım güzergahları geliştirmek için kullanılabileceğini belirtti.

Etkinlik çıktılarından olan Umurça Parkı verisi OSM altlıklarında görüntülenebilir. Proje kapsamında benzer bir atölye çalışması TESEV ve Yer Çizenler Herkes Çizenler Haritacılık Derneği tarafından İstanbul’da da düzenlenecek.

Bodrum Disaster Worskhop 2
© Friedrich Naumann Foundation for Freedom